Prażmowski Franciszek h. Belina (zm. 1701), sekretarz w. kor., biskup łucki, dyplomata. Był synem Andrzeja, kaszt. warszawskiego, i Jadwigi Zofii z Kożuchowskich, bratem Mikołaja (zob.), Samuela Jerzego (zob.) i Wojciecha (zob.).

Po nauce ok. 1648 r. w kolonii Akad. Krak. w Jedlińsku koło Radomia (gdzie w zbiorze wierszy nauczycieli i uczniów, ogłoszonych z końcem 1648 r. pt. „Apollo”, P. zamieścił swój utwór) oraz u jezuitów na Warmii w Braniewie (Brunsberdze) najpierw studiował teologię w Wiedniu pod kierunkiem jezuity N. Avanciniego, a następnie dla ukończenia studiów teologicznych udał się do Rzymu. Niemały wpływ w młodości wywierał na P-ego jego spowiednik i doradca ks. Mikołaj Lanci. Po powrocie do kraju dzięki opiece i poparciu brata Mikołaja P. został sekretarzem królewskim. W czasie «potopu» wyjechał we wrześniu 1655, wraz z bratem Mikołajem, wówczas sekretarzem w. kor., na Śląsk; był już wtedy kanonikiem krak. W grudniu t. r. również dzięki staraniom brata Mikołaja został P. regentem kancelarii większej kor. W maju i czerwcu 1656 towarzyszył bratu w jego misji dyplomatycznej do księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. Wczesną jesienią 1658, jadąc do Rzymu, zatrzymał się w Padwie i 3 XI wpisał się do albumu tamtejszego uniwersytetu; był już wówczas scholastykiem płockim, wkrótce został proboszczem łuckim. Dn. 28 V 1662 przyjął święcenia kapłańskie. Na podstawie posejmowej uchwały rady senatu z 30 i 31 XII 1666 w początkach 1667 r. został P. wysłany w poselstwie do cesarza Leopolda I, elektorów i książąt Rzeszy Niemieckiej z wezwaniem o pomoc wojskową przeciw Turcji. Dn. 20 III 1668 brat prymas scedował mu opactwo sieciechowskie, a niebawem również probostwo kolegiaty Św. Michała na Zamku w Krakowie. Z prezenty królewskiej otrzymał 24 IV t. r. probostwo katedry gnieźnieńskiej. Miał P. konflikty z benedyktynami sieciechowskimi; sejmik woj. sandomierskiego w Opatowie 2 VI 1671 wstawiał się za nimi do króla ze skargą na «opresję» ze strony P-ego.

Dn. 18 I 1669 wyruszył P. w poselstwie do Wiednia, Ratyzbony, Bawarii i Salzburga z prośbą o pomoc przeciw Turcji i Tatarom. W maju brał udział w elekcji i podpisał wybór Michała Korybuta Wiśniowieckiego na króla z ziemiami czerską i warszawską. Dn. 1 X 1669 został mianowany sekretarzem w. kor., chociaż z pewnością należał już do opozycyjnego obozu malkontentów; może więc król chciał go pozyskać tą nominacją. Dn. 12 IX 1670 podpisał się P. pod aktem przysięgi Michała Korybuta. W grudniu został wyznaczony przez króla do komisji dla zbadania sprawy porwania w dn. 28 XI Krystiana Ludwika Kalksteina przez ludzi elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma. W r. 1671 jeździł P. znowu do Wiednia, wysłany przez malkontentów, aby uzyskać zgodę cesarskiego dworu na planowany przez nich rozwód królowej Eleonory; cesarz nie zgodził się na te plany opozycji. W styczniu 1672 był P. już z powrotem w Warszawie i tłumaczył się przed cesarskim posłem baronem P. J. Stomem, że rzekome zlecenie mu pertraktacji o rozwód było tylko pomówieniem. W połowie lutego 1672 spodziewał się P. uzyskać mniejszą pieczęć kor., po ewentualnej rezygnacji Andrzeja Olszowskiego. Miał obietnicę królewską oraz Olszowskiego, który deklarował wobec prymasa oddanie pieczęci właśnie na rzecz P-ego. Sprawa jednak upadła, gdyż podkanclerzy się wycofał. Jesienią t. r. w kole konfederatów spod Gołębia i Lublina P. spotkał się z surową krytyką; głównie domagano się od niego zeznania pod przysięgą, po co jeździł w r. 1671 do Wiednia; spotkała go za to 2 XI «kondemnata». Prymas w swym „Wywodzie niewinności” bronił brata wyjaśniając, iż był w Wiedniu w sprawach osobistych i z cesarzem widział się jedynie w tym celu, aby doręczyć listy od króla i królowej. Dopiero 25 II 1673 na warszawskim generalnym zjeździe konfederatów skasowano wyrok na Prażmowskich, a sejm pacyfikacyjny t. r. przywrócił ich do czci, urzędów i majątków. Do śmierci brata prymasa (15 IV 1673) P. stale przebywał albo przy nim, albo też na dworze królewskim. Był jednym z egzekutorów testamentu prymasa, wziął udział w jego pogrzebie w połowie maja t. r. w Łowiczu. Od tego czasu zmienił orientację i stał się na pewien czas stronnikiem Austrii. Ale już w r. 1674, w czasie elekcji, opowiedział się za wyborem na króla Jana Sobieskiego. Uczestniczył w sejmie koronacyjnym 1676 r.

Wielokrotnie był P. deputatem kapituły gnieźnieńskiej na sesje Trybunału Kor. w Piotrkowie (np. w l. 1668, 1669, 1676, 1679, 1681, 1685, 1690 i 1696), zawsze też tam przewodniczył, dlatego zwano go «praesidens perpetuus». W r. 1687 kapituła gnieźnieńska delegowała P-ego na sejm grodzieński (styczeń–marzec 1688), a w r. n. wysłała jako posła do prymasa Michała Radziejowskiego. Kiedy Andrzej Ch. Załuski został w r. 1691 biskupem płockim, P. miał przejąć po nim zrazu diecezję kijowską, lecz do tego nie doszło. Został t. r. mianowany biskupem łuckim; prowizję papieską otrzymał dopiero 24 IX 1696, ingresu dokonał w r. 1697. T. r. zrezygnował z probostwa gnieźnieńskiego, zatrzymał jednak, za dyspensą na 5 lat, opactwo sieciechowskie i prepozyturę krakowską. P. zmarł 3 IX 1701 w Janowie nad Bugiem, stałej rezydencji biskupów łuckich, i został pochowany w tamtejszej kolegiacie.

Estreicher; Hierarchia catholica medii aevi, V 248; Korytkowski, Arcbpi gnieźn.; tenże, Prałaci gnieźn., III (inf. nieścisłe); Łętowski, Katalog bpów krak., III; Święcki T., Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, W. 1858 I 258; Niesiecki; Uruski; Żychliński, XXIV 112–13; Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac.; – Długosz T., Biskupi polscy XVII–XVIII w., „Roczniki Teolog.-Kanoniczne” T. 5: 1958 z. 2 s. 84; Korzon T., Dola i niedola J. Sobieskiego, Kr. 1898 I 387, 507–8, II 254, III 87, 105, 120, 164, 170, 188, 268, 431, 436; Polska służba dyplomatyczna XVI–XVIII w., W. 1966; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936; Rzepnicki F., Vitae praesulum Poloniae…, P. 1762 II 388–9; Szujski J., Opat Paulmiers, w: Dzieła, S. 2., Kr. 1888 VIII 246, 255; Woliński J., Śledztwo polskie w sprawie porwania K. L. Kalksteina, „Zap. Hist.” T. 29: 1964 z. 1 s. 92–3; – Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I (błędna informacja o matce P-ego); Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem w 1672 r., Wr. 1972; Elementa ad Fontium Editiones, III; Kochowski W., Klimakter IV., Lipsk 1853 s. 155, 253, 276; Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, Kr. 1887, Acta Hist., X; Pamiętniki historyczne, Wyd. L. Hubert., W. 1861 I–II; Pisma do wieku Jana Sobieskiego; Vol. leg., IV 1019, V 46, 276, 280; Załuski A. Chr., Epistolarum historico-familiarium, Brunsbergae 1709 I 409, 709; – AGAD: Metryka Kor. t. 201 k. 175–176, t. 206 k. 765, Sigillata 11 s. 2; Arch. Wyższej Szkoły Pedagog. w Kr.: Jadwisieńczak M., Działalność polityczna M. Prażmowskiego jako kanclerza i prymasa, Kr. 1980 (praca doktorska); – Kartoteka Komitetu Źródeł do Dziej. Życia Umysłowego Polski w Materiałach Red. PSB.

Adam Przyboś